معمای علاقه مندی ژاپنی ها به اشعار خیام
- شناسه خبر: 50170
- تاریخ و زمان ارسال: 6 تیر 1403 ساعت 23:50
- نویسنده: روزنامه آرمان امروز
![](https://www.armandaily.ir/wp-content/uploads/2024/06/خیام.jpg)
آرمان امروز : بعد از چاپ کتاب اخیر، یکی از پژوهشگران به نام آقای محسن شریفی صحی در یک نسخۀ خطی متعلق به قرن هشتم یک رباعی نویافته پیدا کرد. خود من بعد از آن کتاب، در یک سفینۀ دیگر از اوایل قرن هشتم رباعی دیگری پیدا کردم که نویافته محسوب میشود و آن را فروردین ماه سال ۱۴۰۰ شمسی در مقالهای عرضه داشتم. اکنون تعداد منابع کهن به ۴۲ منبع افزایش یافته است.
سیدعلی میرافضلی شاعر کوتاه سرا و پژوهشگر شعر کوتاه و رباعی است. وی دانشآموخته رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران است (۱۳۷۳) و از شاعران برجسته شعر کوتاه بهشمار میرود.
میرافضلی پدیدآورنده شانزده کتاب و یکصد مقاله ادبی است که بیشترین پژوهشهایش را در زمینه رباعی و شعر کوتاه انجام داده و در حوزه تصحیح دیوان شاعران قدیمی نیز فعالیت داشتهاست. اما تازهترین پژوهش میرافضلی کشف رباعی جدیدی از خیام است. کشفی که موجب میشود این پژوهشگر جدی شعر کوتاه ایرانی را جدیتر از جدی بگیریم و دنبال کنیم، زیرا به مرحلهای از سلوک در تحقیق ادبی و تاریخی رسیده که بتوان گفت انگار تناسخی از خود خیام است در عصر ما! کتاب رباعیات خیام اثر سید علی میرافضلی در در دو دفتر نوشته شده، متنی قابل اعتماد از رباعیات خیام و دیگر خیامانههای تاریخ رباعی فارسی به دست مخاطبان میدهد.
دفتر اول، به انتخاب رباعیات خیام از منابع کهن پرداخته شده است: معیار اول، شناسایی منابع کهن، ارزیابی و دستهبندی آنها و بهکارگیری اصل تواتر و تکرار رباعیّات منسوب به خیام در آنهاست. معیار دوم، شناسایی گویندگان واقعی رباعیاتی است که طی سالیان متمادی به نام خیام مشهور شده است؛ و معیار سوم، داشتن قافیههای چهارگانه است. دفتر دوم را نویسنده به منتخبی از خیّامانههای پارسی، در محدودۀ زمانی قرن پنجم تا اوایل قرن هفتم هجری، اختصاص داده است. در این بخش، ۵۸ رباعی خیامانه نقل شده است.
به بهانهی رباعی کشف شدهی نو با او گپ و گفتی انجام داده ام که در ادامه میخوانید:
منابع کهن رباعیات خیام
چه شد این رباعی پیدا شد؟ توضیحات خبر پیدا شدن رباعی از چرا و چگونهی آن کم بود! از این نسخهی خطی موجود در ترکیه بیشتر بگویید.
قبل از هرچیز باید بگویم که منابع رباعیات خیّام دو دستهاند: مجموعه رباعیات فراهم آمده در قرن نهم هجری و بعد از آن که حدود ۳۵۰ سال با مرگ خیام فاصله دارند. قدیمیترین آنها در سال ۸۶۵ ق کتابت شده است و الآن در کتابخانۀ بادلیان آکسفورد نگهداری میشود. دستۀ دوم، متونی هستند که ما آنها را «منابع کهن» مینامیم. منظور از منابع کهن، آثار مکتوبی است که در آنها به رباعیات خیام استناد شده است یا گزیدهای از رباعیات او را آوردهاند. مانند کتب تاریخی، متون تصوف، متون کلامی و فلسفی، جُنگها و سفینههای شعر، یادداشتهای پراکنده در اوراق سفید اول و آخر دستنویسهای کهن.
بنده در کتاب «رباعیات خیام در منابع کهن» (تهران، ۱۳۸۱ش) ۲۸ منبع کهن را معرفی کردهام. قدیمیترین این منابع در اواخر قرن ششم تألیف شده و رسالهای است از امام فخر رازی که به یکی از رباعیات خیام استناد کرده. در کتاب «رباعیات خیّام و خیّامانههای پارسی (تهران، ۱۳۹۹) تعداد منابع کهن به ۳۵ منبع رسیده. بعد از چاپ کتاب اخیر، یکی از پژوهشگران به نام آقای محسن شریفی صحی در یک نسخۀ خطی متعلق به قرن هشتم یک رباعی نویافته پیدا کرد. خود من بعد از آن کتاب، در یک سفینۀ دیگر از اوایل قرن هشتم رباعی دیگری پیدا کردم که نویافته محسوب میشود و آن را فروردین ماه سال ۱۴۰۰ شمسی در مقالهای عرضه داشتم. اکنون تعداد منابع کهن به ۴۲ منبع افزایش یافته است. ارزش و اهمیت منابع کهن در این است که فاصلۀ کمتری با زمان خیّام دارند و بعضی از آنها را آدمهای سرشناسی مثل فخر رازی و عطاملک جوینی روایت کردهاند. ضمن اینکه، اصالت آنها کمتر دستخوش سلایق دیگران شده است و روایتهای مطمئنتری عرضه میدارند.
واقعیت این است که از گروه اول منابع، یعنی مجموعه رباعیات منسوب به خیام، گشایشی در کار خیامپژوهی حاصل نمیشود. چون این مجموعهها را ادبای دورۀ تیموری و بعد از آن، بر اساس سلیقه و دانش ادبی خود از میان میراث گرانبار تاریخ رباعی فارسی گلچین کردهاند و به خیام بخشیدهاند. مجموعه رباعیات بادلیان آکسفورد که در ۸۶۵ ق کتابت شده، ۱۵۸ رباعی دارد. بنده در کتاب «رباعیات خیام و خیامانههای فارسی» این مجموعه را با رباعیات موجود در منابع کهن مقایسه کردهام. اتفاقاً از ۳۵ منبع کهن ما نیز ۱۵۶ رباعی غیر تکراری به دست آمده. یعنی آمار آنها برابر است. مقایسۀ ما نشان میدهد که آن ۱۵۸ رباعی با این ۱۵۶ رباعی فقط ۱۴.۵ درصد رباعی مشترک دارند. مفهوم این سخن این است که همبستگی و همپوشانی بسیار ضعیفی میان این دو گروه از منابع مشهود است./ فرارو